MÂTÜRİDÎ VE TAHÂVÎ’NİN KUR’AN VE HADİSLERDE İMÂN YORUMU

Recep TUZCU

doi:https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2022/4/2

İslâm düşünce tarihinde imanın mahiyetine dair tartışmalar yapılmıştır. Fırkaların iman anlayışındaki farklılıklar temelde iki noktada toplanmaktadır. Bunlar, amelin imanın rüknü olup olmadığı ve dil ile ikrarın imanın rüknü veya şartı olduğu meselesidir. Ebû Hanife’nin görüşlerinin ve kısmen yaşadıkları coğrafyaların ön kabullerinin Tahâvî ve Mâtüridî’nin görüşlerinde etkili olduğu görülmektedir. Mâtüridî ve Tahâvî’nin görüşlerini temellendirme yöntemi, Arap dilinin; lüğavî, şer‘î ve örfî anlamlarına âyet ve hadisleri şahid getirmek buna ilaveten nazari çıkarımlar yapmaktır. Mâtüridî, imanın kalbin tasdiki olduğu için onun kul ile Allah arasında müdahale edilemeyecek bir alan olduğunu söylemiş, Tahâvî ise kalbin tasdiki yanında dilin ikrarını da şart koşmuştur. Mâtüridî, imanın vasıfları ve gerekleri olan ilkelere uymakla kulun imanda “el-ikân” seviyesine ulaşacağı kanaatindedir. Bu sebeple insanların hidâyetini; iman ve el-ikân şeklinde iki kısımda derecelendirmektedir. İnsanlarda kalbi tasdik yanında amelle imanın kemale erişeceğini söylemekte ve al-ikân boyutunu peygamberlerin imanı olarak nitelemektedir. Mâturîdî’ye göre iman ve İslâm tek şey olup amel imandan bir cüz değildir aksine amelin makbul olması için şarttır. Tahâvî’ye göre icmalen iman, inanç esaslarını kalben tasdik, tafsili iman da amellerin tasdikidir. Her iki âlim, ameli imandan cüz saymasa da amelle imanın faziletinin artacağı görüşündedir. İmanın mahiyeti konusunda Tahâvî’nin dilin ikrarını şart koşmakla Mâtüridî’den farklılaştığı görülmektedir.

Name of journalMoturidiylik
Number of editionMoturidiylik jurnalining 2022-yil 4-soni
View count 53

Web Address https://maturidijournal.org/index.php/moturidiylik/article/view/121

DOIhttps://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2022/4/2

Date of creation in the UzSCI system 09-04-2025

Read count 53

Date of publication 05-03-2025

Main LanguageO'zbek

Pages12-23

Tags

Mâtüridî

Tahâvî

İmân

Tasdik

İkan

Amel

Ўзбек

İslâm düşünce tarihinde imanın mahiyetine dair tartışmalar yapılmıştır. Fırkaların iman anlayışındaki farklılıklar temelde iki noktada toplanmaktadır. Bunlar, amelin imanın rüknü olup olmadığı ve dil ile ikrarın imanın rüknü veya şartı olduğu meselesidir. Ebû Hanife’nin görüşlerinin ve kısmen yaşadıkları coğrafyaların ön kabullerinin Tahâvî ve Mâtüridî’nin görüşlerinde etkili olduğu görülmektedir. Mâtüridî ve Tahâvî’nin görüşlerini temellendirme yöntemi, Arap dilinin; lüğavî, şer‘î ve örfî anlamlarına âyet ve hadisleri şahid getirmek buna ilaveten nazari çıkarımlar yapmaktır. Mâtüridî, imanın kalbin tasdiki olduğu için onun kul ile Allah arasında müdahale edilemeyecek bir alan olduğunu söylemiş, Tahâvî ise kalbin tasdiki yanında dilin ikrarını da şart koşmuştur. Mâtüridî, imanın vasıfları ve gerekleri olan ilkelere uymakla kulun imanda “el-ikân” seviyesine ulaşacağı kanaatindedir. Bu sebeple insanların hidâyetini; iman ve el-ikân şeklinde iki kısımda derecelendirmektedir. İnsanlarda kalbi tasdik yanında amelle imanın kemale erişeceğini söylemekte ve al-ikân boyutunu peygamberlerin imanı olarak nitelemektedir. Mâturîdî’ye göre iman ve İslâm tek şey olup amel imandan bir cüz değildir aksine amelin makbul olması için şarttır. Tahâvî’ye göre icmalen iman, inanç esaslarını kalben tasdik, tafsili iman da amellerin tasdikidir. Her iki âlim, ameli imandan cüz saymasa da amelle imanın faziletinin artacağı görüşündedir. İmanın mahiyeti konusunda Tahâvî’nin dilin ikrarını şart koşmakla Mâtüridî’den farklılaştığı görülmektedir.

Tags

Mâtüridî

Tahâvî

İmân

Tasdik

İkan

Amel

№ Author name position Name of organisation

1 Recep T.. Professor Professor of Selcuk University, Director of Imam Maturidi Center. Konya

№ Name of reference

1 Ahmed b. Hanbel. (1441). el-Müsned. editör Şuayb el-Arnaud, Adil Mürşid vd. Beyrut: Müessetü’r-risale.

2 Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. (1403). Fedâilü’s-sahabe. Beyrut: Müessettü’r-risâle.

3 Akbaş, Bahattin. (2008). Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin Hadis külüründeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi Ssyal Bilimler Ensitüsü Basılmamış Doktoran Tezi.

4 Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-. (1972). Umdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Kahire: Matbaatu Mustafa elBabî el-Halebî.

5 Aytekin, Arif. (2011). Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin Akidesi ve Selef Akidesindeki Yeri. İstanbul: Bereket.

6 Ayvallı, Ramazan. (1990). “İmanın Şubelerine Dair Hadis Üzerine”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Dergisi (3).

7 Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. (1992). elCâmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥu’l-müsned min ḥadîs̱i Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. 2. bs. İstanbul: Çağrı.

8 Çakan, İsmail Lütfi. (1993). “Hadîs Edebiyâtında İmânla İlgili Bölümlerin Muhteva Değerlendirmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (5–6 (1986-1987)).

9 Çetin, Musa. (2015). “İmanın Şubeleri Hadisinin Sened ve Metin Açısından Analizi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi dergisi 17(2).

10 Ebû Hanife, Numan b. Sâbit İmam Azâm. (1981). el-Âlim ve’l-Müeallim (Ebu Hanife’nin beş Eesri İçinde). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV).

11 Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail. ts. el-İbâne an usûliddiyâne. Kahire: Dâru’l-Ensâr.

12 Ferahidî, Halil b. Ahmed. (1988). Kitâbu’l-ʿAyn. editör Mehdî el-Maḫzûmî, İbrahim es-Sâmerrâî. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl.

13 Fığlalı, Ethem Ruhi. (1993). Çağımızdaki ’İtikâdî islâm Mezhepleri. 6. bs. Ankara: Selçuk.

14 Havârizmî, Muhammed b. İshâḳ. (1418h). Îŝâretu’tTerğîb ve’t-Teşvîḳ ilâ’l-Mesâcidi’ŝ-Ŝelâse ve’l-Beyti’l-ʿAtîḳ. editör Muhammed Mustafa ezz-Zehebî. y.y.: Mektebetu Nizâr Muṡṭafâ el-Bâz.

15 İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. (1393). es̱-S̱iḳāt. Haydarâbâd: Mektebetü’lMeârifi’l-Osmâniyye.

16 İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. (1992). es-Sünen. 2. bs. İstanbul: Çağrı.

17 İbn Mülakkın, Siracüddin Ebû Hafs Ömer b. Ali. (1429). et-Tevdıh fî şerhui’l-Câmiı’s-sahîh. Suriye: Dârü’n-nevâdır.

18 Kılıç, Şükrü. (2011). İlk Dönem Sünnî Kelamında Ulûhiyet Anlayışı -Tahâvî Ve Mâtürîdî Örneği. Konya: Basılmamış Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.

19 Komisyon. (2003). Kur’an Yolu Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

20 Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. (1985). el-Muvaṭṭaʾ. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.

21 Mamer, Mamer b. Râşid. (1413). el-Câmi’. editör Habiburrahman el-Azâmî. Pakistan: Meclisül-ilmi.

22 Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-. (2002). Kitâbü’t-Tevḥîd. 3. bs. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

23 Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Semerkandî. (1426). Te’vilatü’l-Kur’an. Beyrut: Dâru Kütübi ’İlmiyye.

24 Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Semerkandî. (2005). Tevilâtü’l-Kur’ân. İstanbul: Mizan Yayınevi.

25 Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-. (1992). es-Sünen. 2. bs. İstanbul: Çağrı.

26 Şahyar, Ayşe Esra. (2012). “İmân Yemenlidir, Hikmet Yemenlidir" Hadisi Üzerine Din, Şehir ve Medeniyet İlişkisi üzerine Bir değerlendirme”. Hadis Tetkikleri Dergisi 10(1).

27 Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed eş-. (1961). el-Milel ve’n-niḥal. Kahire.

28 Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-. ts. el-Muʿcemü’l-Kebîr. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye.

29 Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-. (1992). Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dâru Kütübi ’İlmiyye.

30 Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. (1414a). Şerhu Meâni’l-âsâr. b.y.: Âlemu’l-Kütüb.

31 Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd et-. (1999). Müsned. Mısır: Dâru Hicr.

32 Tuğlu, Nuri. (2016). Matüridilik ve hadis Mâtüridî Kelâm Ekolü Çerçevesinde Kelâmî Hadislerin Değerlendirmesi. İstanbul: Rağbet.

Waiting

№	Name of reference
1	Ahmed b. Hanbel. (1441). el-Müsned. editör Şuayb el-Arnaud, Adil Mürşid vd. Beyrut: Müessetü’r-risale.
2	Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. (1403). Fedâilü’s-sahabe. Beyrut: Müessettü’r-risâle.
3	Akbaş, Bahattin. (2008). Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin Hadis külüründeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi Ssyal Bilimler Ensitüsü Basılmamış Doktoran Tezi.
4	Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el-. (1972). Umdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Kahire: Matbaatu Mustafa elBabî el-Halebî.
5	Aytekin, Arif. (2011). Ebû Ca’fer et-Tahâvî’nin Akidesi ve Selef Akidesindeki Yeri. İstanbul: Bereket.
6	Ayvallı, Ramazan. (1990). “İmanın Şubelerine Dair Hadis Üzerine”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Dergisi (3).
7	Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. (1992). elCâmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥu’l-müsned min ḥadîs̱i Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. 2. bs. İstanbul: Çağrı.
8	Çakan, İsmail Lütfi. (1993). “Hadîs Edebiyâtında İmânla İlgili Bölümlerin Muhteva Değerlendirmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (5–6 (1986-1987)).
9	Çetin, Musa. (2015). “İmanın Şubeleri Hadisinin Sened ve Metin Açısından Analizi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi dergisi 17(2).
10	Ebû Hanife, Numan b. Sâbit İmam Azâm. (1981). el-Âlim ve’l-Müeallim (Ebu Hanife’nin beş Eesri İçinde). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV).
11	Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail. ts. el-İbâne an usûliddiyâne. Kahire: Dâru’l-Ensâr.
12	Ferahidî, Halil b. Ahmed. (1988). Kitâbu’l-ʿAyn. editör Mehdî el-Maḫzûmî, İbrahim es-Sâmerrâî. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl.
13	Fığlalı, Ethem Ruhi. (1993). Çağımızdaki ’İtikâdî islâm Mezhepleri. 6. bs. Ankara: Selçuk.
14	Havârizmî, Muhammed b. İshâḳ. (1418h). Îŝâretu’tTerğîb ve’t-Teşvîḳ ilâ’l-Mesâcidi’ŝ-Ŝelâse ve’l-Beyti’l-ʿAtîḳ. editör Muhammed Mustafa ezz-Zehebî. y.y.: Mektebetu Nizâr Muṡṭafâ el-Bâz.
15	İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. (1393). es̱-S̱iḳāt. Haydarâbâd: Mektebetü’lMeârifi’l-Osmâniyye.
16	İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. (1992). es-Sünen. 2. bs. İstanbul: Çağrı.
17	İbn Mülakkın, Siracüddin Ebû Hafs Ömer b. Ali. (1429). et-Tevdıh fî şerhui’l-Câmiı’s-sahîh. Suriye: Dârü’n-nevâdır.
18	Kılıç, Şükrü. (2011). İlk Dönem Sünnî Kelamında Ulûhiyet Anlayışı -Tahâvî Ve Mâtürîdî Örneği. Konya: Basılmamış Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
19	Komisyon. (2003). Kur’an Yolu Tefsiri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
20	Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. (1985). el-Muvaṭṭaʾ. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
21	Mamer, Mamer b. Râşid. (1413). el-Câmi’. editör Habiburrahman el-Azâmî. Pakistan: Meclisül-ilmi.
22	Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-. (2002). Kitâbü’t-Tevḥîd. 3. bs. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
23	Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Semerkandî. (1426). Te’vilatü’l-Kur’an. Beyrut: Dâru Kütübi ’İlmiyye.
24	Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Semerkandî. (2005). Tevilâtü’l-Kur’ân. İstanbul: Mizan Yayınevi.
25	Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-. (1992). es-Sünen. 2. bs. İstanbul: Çağrı.
26	Şahyar, Ayşe Esra. (2012). “İmân Yemenlidir, Hikmet Yemenlidir" Hadisi Üzerine Din, Şehir ve Medeniyet İlişkisi üzerine Bir değerlendirme”. Hadis Tetkikleri Dergisi 10(1).
27	Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed eş-. (1961). el-Milel ve’n-niḥal. Kahire.
28	Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-. ts. el-Muʿcemü’l-Kebîr. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye.
29	Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-. (1992). Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Beyrut: Dâru Kütübi ’İlmiyye.
30	Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. (1414a). Şerhu Meâni’l-âsâr. b.y.: Âlemu’l-Kütüb.
31	Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd et-. (1999). Müsned. Mısır: Dâru Hicr.
32	Tuğlu, Nuri. (2016). Matüridilik ve hadis Mâtüridî Kelâm Ekolü Çerçevesinde Kelâmî Hadislerin Değerlendirmesi. İstanbul: Rağbet.