Мақолада таълим ўзга тилларда олиб бориладига мактаблар ва гуруҳларда ўқувчи-талабаларнинг ўзбек тилид тинглаб тушуниш кўникмасини шакллантириш, ушбу ти кўникмалари бўйича давлат таълим стандартларида белгиланга талаблар, уларни бажаришда дуч келинаётган муаммолар, уларн бартараф этиш йўллари ҳақида фикр юритилган. Давлат таъли стандартларида фақат бошланғич таълимдагина тинглаб тушунишг оид талаблар белгиланганлиги, ўзбек тили дарсларида эшитиш орқали тўғри талаффузни ўргатишга жиддий эътибор қаратмаслик бу кўникмани шакллантириш устида давомли иш олиб бормасли оқибатида талаффуз хатолари ўқувчилар нутқида мустаҳкамланиб ҳатто юқори таълим босқичларида ҳам сақланаётганлиги қай этилган. Таълим ўзга тилларда олиб бориладиган мактаблар в гуруҳларда ўқувчи-талабалар контингентининг ҳар хиллиги, би гуруҳда турли тузилишли ва генетик келиб чиқиши турлича бўлга тил вакиллари ўқиши туфайли уларда она тили интерференциясин бартараф этиш учун товушларни қиёслаб ўргатишда муайя қийинчиликларни юзага келтириши, иккинчи томондан, теварак атрофдаги тил муҳитида турли шеваларда гапирувчиларнинг салби таъсири кучлилиги, ҳатто шевалар элементлари ўқитувчила нутқида ҳам сезилиб туриши ўқувчи-талабаларда ўзбекча жонл нутқни эшитиш асосида тушуниш ва нутқий бирликларни тўғр талаффуз қилишни шакллантириш имкониятларини чегарала қўяётгани ҳақида мулоҳазалар баён этилган. Шулардан кели чиққан ҳолда ўзбек тилини ўқитишда тинглаб тушуниш кўникмасини шакллантиришга кўпроқ эътибор қаратиш, дар жараёнида шартли нутқий вазиятлар яратиш, табиий нутқи вазиятлардан, эшитиш машқларидан самарали фойдаланиш йўллар тавсия этилган.
Мақолада таълим ўзга тилларда олиб бориладига мактаблар ва гуруҳларда ўқувчи-талабаларнинг ўзбек тилид тинглаб тушуниш кўникмасини шакллантириш, ушбу ти кўникмалари бўйича давлат таълим стандартларида белгиланга талаблар, уларни бажаришда дуч келинаётган муаммолар, уларн бартараф этиш йўллари ҳақида фикр юритилган. Давлат таъли стандартларида фақат бошланғич таълимдагина тинглаб тушунишг оид талаблар белгиланганлиги, ўзбек тили дарсларида эшитиш орқали тўғри талаффузни ўргатишга жиддий эътибор қаратмаслик бу кўникмани шакллантириш устида давомли иш олиб бормасли оқибатида талаффуз хатолари ўқувчилар нутқида мустаҳкамланиб ҳатто юқори таълим босқичларида ҳам сақланаётганлиги қай этилган. Таълим ўзга тилларда олиб бориладиган мактаблар в гуруҳларда ўқувчи-талабалар контингентининг ҳар хиллиги, би гуруҳда турли тузилишли ва генетик келиб чиқиши турлича бўлга тил вакиллари ўқиши туфайли уларда она тили интерференциясин бартараф этиш учун товушларни қиёслаб ўргатишда муайя қийинчиликларни юзага келтириши, иккинчи томондан, теварак атрофдаги тил муҳитида турли шеваларда гапирувчиларнинг салби таъсири кучлилиги, ҳатто шевалар элементлари ўқитувчила нутқида ҳам сезилиб туриши ўқувчи-талабаларда ўзбекча жонл нутқни эшитиш асосида тушуниш ва нутқий бирликларни тўғр талаффуз қилишни шакллантириш имкониятларини чегарала қўяётгани ҳақида мулоҳазалар баён этилган. Шулардан кели чиққан ҳолда ўзбек тилини ўқитишда тинглаб тушуниш кўникмасини шакллантиришга кўпроқ эътибор қаратиш, дар жараёнида шартли нутқий вазиятлар яратиш, табиий нутқи вазиятлардан, эшитиш машқларидан самарали фойдаланиш йўллар тавсия этилган.
В статье рассматриваются вопросы формирования у учащихся школ и групп с иноязычным обучением навыков аудирования на узбекском языке, требования, установленные государственными образовательными стандартами по данным языковым навыкам, проблемы, возникающие при их выполнении, а также способы их устранения. Также излагаются причины закрепления и сохранения произносительных ошибок в речи учащихся. По мнению автора, причиной тому является то, что в государственных образовательных стандартах установлены требования к аудированию только на начальном образовании, не уделяется должного внимания обучению правильному произношению на уроках узбекского языка, не ведется постоянная работа по формированию этого навыка. Приводится мнение о том, что при сравнительном обучении звукам в школах и группах, где обучение ведется на других языках, для устранения у них интерференции родного языка появляются трудности, обусловленные разнообразием контингента учащихся, обучением в одной группе представителей разных по структуре и генетическому происхождению языков, с другой стороны, сильное негативное влияние говорящих на разных диалектах узбекского языка в языковой среде, даже когда элементы диалектов встречаются в речи учителей, создаются определенные трудности для понимания учащимися на основе прослушивания живой узбекской речи, ограничивающие возможности формирования у них правильного произношения речевых единиц. Исходя из этого, автором рекомендовано уделять больше внимания формированию навыков понимания на слух, создавать на занятиях условные речевые ситуации, эффективно использовать естественные речевые ситуации, слуховые упражнения при обучении узбекскому языку.
The article discusses the formation of listening skills in the Uzbek language among students of schools and groups with foreign language teaching, the requirements established by state educational standards for these language skills, the problems arising during their implementation, as well as ways to eliminate them. It also sets out the consolidation and preservation of pronunciation errors in the speech of students, the reason for this is that the state educational standards establish requirements for listening conprehension only in primary education, do not pay due attention to teaching the correct pronunciation aloud in the Uzbek language lessons, there is no constant work on the formation of this skill. The opinion is given that in comparative teaching of sounds in schools and groups where teaching is conducted in other languages, in order to eliminate the interference of their native language, difficulties arise due to the diversity of the contingent of student students, teaching in one group of representatives of different structure and genetic the origin of languages, on the other hand, the strong negative influence of speakers of different dialects in the language environment, even when elements of dialectism are felt in the speech of teachers, creates certain difficulties for students to understand on the basis of listening to vivid Uzbek speech, limiting their ability to form the correct pronunciation of speech units. Based on this, the author recommended to pay more attention to the formation of listening comprehension skills, to create conditional speech situations in the classroom, to effectively use natural speech situations, listening exercises when teaching the Uzbek language.
№ | Author name | position | Name of organisation |
---|---|---|---|
1 | MUKHITDINOVA K.S. | Педагогика фанлари доктори, профессор | Ўзбекистон Давлат жаҳон тиллари университети |
№ | Name of reference |
---|---|
1 | Holiqberdiev Q. O‘qishlar rus tilida olib boriladigan maktablarda o‘zbek tilidan dastlabki ta’lim: Ped. fan. nom. ... dis. — Toshkent: 1971. — 243 b. |
2 | Irisqulov M.T. Til va adabiyot talim jurnali muharririga bergan intervyusi// Til va adabiyot talimi. — №1. — T., 2017. — B. 27–33.. |
3 | Muxitdinova X.S., Salisheva 3.I., Po'latova X.S. O'zbek tili (oliy o'quv yurtlari rusiyzabon guruhlari uchun darslik). —Toshkent: O'qituvchi, 2012. — 288 b. |
4 | O‘zbek tilini o‘qitishda uzluksizlikni ta’minlashning ilmiy-metodik asoslari (monografiya). —Toshkent, Fan va texnologiyalar, 2008. — 238 b. |
5 | Джусупов М. Лингвотипологические, социолингвистические и лингводидактические проблемы обучения неродному языку // Филология масалалари. — Тошкент, 2002. — № 1–2. — 214 с. |
6 | Кадырова К. С. Преодоление фонетической интерференсии при обучении арабскому языку в узбекской аудитории: Aвтореф. ... канд. пед. наук. — Ташкент, 2008. 23 с.). |
7 | Пассов Э.И. Теоретические основы обучения иноязычному говорению в средней школе. И часть.: дисс. ...доктора пед. наук. — Липетск, 1980. — С. 48. |
8 | Щерба Л. В. Преподавание иностранных языков в средней школе // Общие вопросы методики. / Под ред. Рахманова И.В. Изд. 2-э. — Москва: 1974. — 112 с. |
9 | Юсупова Г.A. Бўлажак педагогларнинг лингвистик компетенсияларини компетенцияларини шакллантиришда аралаш таълимдан фойдаланиш методикаси. — Урганч, 2020.— 145 б. |