Maqola ispan, rus, o‘zbek tillarida qonqarindoshlikka oid terminlarning xususiyatlarini qiyoslabchog‘ishtirib o‘rganishga hamda o‘xshash va farqli jihatlarining tahliliga bag‘ishlangan. O‘rganilayotgan muammoga tegishli qator ilmiy ishlarni tadqiq qilish yo‘li bilan muallif maqolaning dolzarbligini ochib bergan. Faktik material (lug‘atlar, badiiy adabiyot matnlari) asosida: 1. Ispan, rus va o‘zbek tillarida qo‘llanilgan barcha qarindoshlik terminlarining tizimli ravishda soddalashtirilganligi, oilalardan tashqari, ularning munosabatlarini ijtimoiy mavqei bilan belgilanganligi ko‘rsatib berilgan. 2. Ispan, rus yoki o‘zbek madaniyatida mavjud bo‘lmagan ekvivalentsiz qon-qarindoshlikni bildiruvchi leksemalarning semantikasi faqat tavsif yoki talqin yo‘li bilan aniqlanishi mumkinligi qayd qilingan. 3. Lug‘atlarda keltirilgan padre, madre (ispan) отец, мать (rus) va ota, ona (o‘zbek) kabi so‘zlarning izohlari tadqiq qilingan, ispan, rus va o‘zbek xalqlarining oilaviy-qarindoshlik munosabatlarining shakllanishi hamda rivojlanishining o‘ziga xosligi ochib berilgan. 4. Ispancha padre, madre, ruscha отец, мать, o‘zbekcha ota, ona so‘zlarining kelib chiqishi va semantik strukturasini bir-birovidan farqlari dalillangan. 5. Ispan va rus tillariga tegishli ravishda taalluqli bo‘lgan рарá, mamá; пáпа, мáма so‘zlari bolalarning ilk talaffuz jarayonlarida pa- (па-), ma- (мa-) bo‘ginlarining ikki marotaba qaytarilishi evaziga paydo bo‘lgani isbotlangan. 6. Má-má so‘zi o‘zbek tilida go‘daklar tilida muayyan yoshgacha, ispancha madre va ruscha мать leksemalaridan farqli ravishda, “ona siynasi” ma’nosida qo‘llanilishi ochib berilgan.
This article is dedicated to a comparative study of the features of kinship terms in Uzbek, Russian, and Spanish languages, as well as an analysis of their similarities and differences. The author, through examining several scientific works related to the studied issue, highlights the relevance of the article. Based on factual material (dictionaries, texts of literary works): 1. The systematic simplification of all kinship terms used in Spanish, Russian, and Uzbek languages, except for families, is demonstrated, with their relationship defined by social status. 2. It is noted that the semantics of lexemes denoting non-equivalent blood relatives, which do not exist in Spanish, Russian, or Uzbek cultures, can only be determined through description or interpretation. 3. Interpretations of words such as padre, madre (Spanish), отец, мать (Russian), and ota, ona (Uzbek), provided in dictionaries, are studied, revealing the uniqueness of the formation and development of family-kinship relationships in Spanish, Russian, and Uzbek cultures. 4. Differences in the origin and semantic structure of the Spanish words padre, madre, the Russian words отец, мать, and the Uzbek words ota, ona are proven. 5. The emergence of Spanish and Russian words such as рарá, mamá; пáпа, мáма, respectively, is justified as a result of the repeated repetition of the syllables pa- (па-) and ma- (ма-) in baby babbling speech. 6. The use of the word má-má in Uzbek to mean ‘maternal breast’ is revealed, unlike the lexemes madre in Spanish and мать in Russian, which are used in the language of infants up to a certain age.
Maqola ispan, rus, o‘zbek tillarida qonqarindoshlikka oid terminlarning xususiyatlarini qiyoslabchog‘ishtirib o‘rganishga hamda o‘xshash va farqli jihatlarining tahliliga bag‘ishlangan. O‘rganilayotgan muammoga tegishli qator ilmiy ishlarni tadqiq qilish yo‘li bilan muallif maqolaning dolzarbligini ochib bergan. Faktik material (lug‘atlar, badiiy adabiyot matnlari) asosida: 1. Ispan, rus va o‘zbek tillarida qo‘llanilgan barcha qarindoshlik terminlarining tizimli ravishda soddalashtirilganligi, oilalardan tashqari, ularning munosabatlarini ijtimoiy mavqei bilan belgilanganligi ko‘rsatib berilgan. 2. Ispan, rus yoki o‘zbek madaniyatida mavjud bo‘lmagan ekvivalentsiz qon-qarindoshlikni bildiruvchi leksemalarning semantikasi faqat tavsif yoki talqin yo‘li bilan aniqlanishi mumkinligi qayd qilingan. 3. Lug‘atlarda keltirilgan padre, madre (ispan) отец, мать (rus) va ota, ona (o‘zbek) kabi so‘zlarning izohlari tadqiq qilingan, ispan, rus va o‘zbek xalqlarining oilaviy-qarindoshlik munosabatlarining shakllanishi hamda rivojlanishining o‘ziga xosligi ochib berilgan. 4. Ispancha padre, madre, ruscha отец, мать, o‘zbekcha ota, ona so‘zlarining kelib chiqishi va semantik strukturasini bir-birovidan farqlari dalillangan. 5. Ispan va rus tillariga tegishli ravishda taalluqli bo‘lgan рарá, mamá; пáпа, мáма so‘zlari bolalarning ilk talaffuz jarayonlarida pa- (па-), ma- (мa-) bo‘ginlarining ikki marotaba qaytarilishi evaziga paydo bo‘lgani isbotlangan. 6. Má-má so‘zi o‘zbek tilida go‘daklar tilida muayyan yoshgacha, ispancha madre va ruscha мать leksemalaridan farqli ravishda, “ona siynasi” ma’nosida qo‘llanilishi ochib berilgan.
Статья посвящена сравнительносопоставительному изучению особенностей терминов кровного родства узбекского, русского и испанского языков, а также анализу их сходств и различий. Автором путем исследования ряда научных работ, касающихся изучаемой проблемы, раскрыта актуальность темы статьи. На основе фактического материала (словарей, текстов художественных произведений): 1. Показаны систематическое упрощение всех терминов родства, используемых в испанском, русском и узбекском языках, за исключением семей, определение их взаимоотношения социальным статусом. 2. Отмечено, что семантика лексем, обозначающих безэквивалентных кровных родственников, не существующих в испанской, русской или узбекской культуре, может быть определена только путем описания или интерпретации. 3. Исследованы толкования таких слов, как padre, madre (испанских) отец, мать (русских) и ota, ona (узбекских), приведенные в словарях, и раскрыто своеобразие формирования и развития семейнородственных отношений испанского, русского и узбекского народов. 4. Доказаны различия между происхождением и семантической структурой испанских слов padre, madre, русских — отец, мать и узбекских — ota, ona. 5. Обосновано появление испанских и русских слов, соответственно рарá, mamá; пáпа, мáма, относящихся к испанскому и русскому языкам, в результате двукратного повторения в детской лепетной речи слогов pa- (па-), ma- (мa-). 5. Раскыто использование в значении ‘материнская грудь’ в узбекском языке слова má-má, в отличие от лексем испанского madre и русского мать, в языке младенцев до определенного возраста.
№ | Author name | position | Name of organisation |
---|---|---|---|
1 | SAIDXODJAYEVA M.R. | O‘qituvchi | O‘zbekiston Davlat Jahon tillari Universiteti |
№ | Name of reference |
---|---|
1 | Головкина С. Х. Термины родства в поэзии Н. Клюева (в лексикографическом аспекте): Автореф. дисс. … канд. филол. наук. — Вологда, 1999. — 21 с. |
2 | Исмоилов И. А. Туркий тилларда қавм-қариндошлик терминлари (ўзбек, уйғур, қозоқ, қирғиз, қорақалпоқ, туркман тиллари материаллари асосида). — Тошкент: Ўзбекистон ССР “Фан” нашриёти, 1966. — 149 б. |
3 | Ишаев А. Ўзбек шеваларидаги кариндошлик терминлари // Ўзбек халк шевалари луғати. — Тошкент, 1971. — Б. 320–385. |
4 | Зельдин А.Е. Голофраза в протоязыке — семантика и морфология // Вестник удмуртского университета. Серия история и филология, 2024. — Т. 34. — Вып. 2. — С. 247–269. |
5 | Зельдин А.Е. Звуковой символ «мама» в синхроническом и диахроническом аспекте // Вопросы психолингвистики, 2018. — Т. 4. — Вып. 38. — С. 120-136; |
6 | Кошелева Е. Ю. Терминология родства в русском языке // Альманах современной науки и образования. — Томск: Издательство «Грамота», 2009. — № 2 (21). — Часть 2. — С. 73–74. |
7 | Ломтев Т. П. Принципы выделения дифференциальных семантических элементов // Общее и русское языкознание. Избранные работы. — М : Наука, 1976. — С. 272–289. |
8 | Моисеев А.И. Термины родства в современном русском языке // Филологические науки: Научные доклады высшей школы. — М.: Наука, 1963. — № 3. — С. 120–132 |
9 | Сандлер Ю. Н. Межъязыковые лакуны в наименовании родственных взаимоотношений в русском и испанском языках // Освоение семантического пространства русского языка иностранцами: сб. материалов Междунар. науч.-практ. онлайн-конференции. — Н. Новгород : Изд-во НГЛУ, 2020. — С. 232–239. |
10 | Саидова М. Ш. Наманган шеваларидаги кариндошлик терминларининг лексик-семантик тахлили: Автореф. дисс. ...канд. филол. наук. — Тошкент, 1995. — 21 б. |
11 | Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Лексика: 2- е изд., доп., кн. 4. — М.: Наука, 2001. — 822 c.; |
12 | Трубачев О. Н. История славянских терминов родства и некоторых древнейших терминов общественного строя. — М.: Изд-во АН СССР, 1959. — 211 с |
13 | Черных П. Я. Очерк русской исторической лексикологии. Древнерусский период. — М.: Изд-во Моск. ун-та, 1956. — 243 с. |
14 | https://www.udep.edu.pe/castellanoactual/origen-de-las-palabras-madre-y-mama/ |
15 | https://dialnet.unirioja.es/servlet/autor?codigo=699908 |
16 | Compostela, 14–18 de septiembre de 2009 / coord. por Emilio Montero Cartelle, Carmen Manzano Rovira, 2012. — Vol. 2. — P. 1385–1394. |
17 | Nelly María Trelles Castro. Riqueza léxica y semántica de la palabra madre https://www.udep.edu.pe/castellanoactual/riqueza-lexica-y-semantica-de-lapalabra-madre/ |
18 | Nuevo diccionario esencial de la lengua Española / Gregorio Salvador. — Santillana, 2000. — 1414 p. |
19 | Ricardo Soca. La fascinante historia de las palabras. — Buenos Aires : Interzona Editora, 2011. (https://www.elcastellano.org/palabra/mam%C3%A1) |
20 | Traducción de «родитель-одиночка» en Español. URL: https://context.reverso.net/traduccion/ruso-espanol; |
21 | Wallace A., Atkins J. Meaning of Kinship Terms. American Anthropologist. 1960. Vol. 62. — Pt. I. — Рp. 58–80. |
22 | Wilson García Mérida. El origen de la palabra mamá // https://www.soldepando.com/el-origen/ |
23 | Yacobson R. Why ‘Mama’ and ‘Papa’? // Perspectives in Psychological Theory: Essays in Honour of Heinz Werner / Kaplan B., Wapner S.-NY: International University Press, 1960. — P. 124–134. |
24 | Бегматов Э.А. Ўзбек исмлари маъноси: (Изоҳли луғат). — Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2007. — 608 б. |
25 | Большой толковый словарь русского языка / Гл. ред. С.А.Кузнецов. — СПб.: «Норинт», 2000. — 1536 с. |
26 | Будагов Л. З. Сравнительный словарь турецко-татарских наречий. — СПб., 1869–1871. — Т. I. — 810 c. |
27 | Как обращаться к родственникам и любимым. URL: https://ichebnik.ru/tonkosti-ispanskogo/772-kakobrashchatsya-k |
28 | Мама моя женщина: что не так со словом «мать» https://www.izbornik.ru/opinions/about_mat Перевод mis papas на русский язык // https://context.reverso.net |
29 | Перевод «para su trabajo» на русский язык. URL: https://context.reverso.net/перевод/испанский-русский/ para+su+trabajo Перевод «museo» на русский. URL: https://context. reverso.net/перевод/испанский-русский/museo. |
30 | Перевод Papá Noel на русский язык // https://context.reverso.net Перевод «para su trabajo» на русский язык. URL: https://context.reverso.net/перевод/испанский-русский/ para+su+trabajo. |
31 | Радлов В. В. Опыт словаря тюркских наречий. — СПб., 1893. — Т. 1. — 967 c. |
32 | Русско-узбекский словарь: в 2 т. — Ташкент: Главная редакция УзСЭ, 1984. — Т. 2. — 800 с. |
33 | Раҳматуллаев Ш. Ўзбек тилининг этимологик луғати (туркий сўзлар). — Тошкент: “Университет”, 2000. — 600 б. |
34 | Севортян Э.В. Этимологический словарь тюркских языков (Общетюркские и межтюркские основы на гласные). — М.: Наука, 1974. — 767 с. |
35 | Словарь русского языка XI-XVII вв. — М.: Наука, 1982. — Вып. 9. — 357 с. |
36 | Словарь русского языка XI—XVII вв. — М.: Наука, 1987. — Вып. 13. — 318 с |
37 | Современный толковый словарь русского языка / гл. ред. С. А. Кузнецов. — М.: Ридерз Дайжест, 2004. — 960 с. |
38 | Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. — М.: Изд-во «Прогресс», 1967. — Т. II. — 671 c. |
39 | Шанский Н. М., Иванов В. В., Шанская Т. В. Краткий этимологический словарь русского языка. Пособие для учителя. 2-е изд., исп. и доп. — М. : Просвещение, 1971. — 542 с. |
40 | Этимологический словарь русского языка / под ред. А.Ф. Журавлева, Н.М. Шанского. — Вып. 10. — М.: Изд-во МГУ, 2007. — 400 с. |
41 | Diminutiv ‘kamaytiruvchi shakl — odatda kichraytiruvchi affikslar orqali ifodalanadigan kichik hajm, hajm va hokazolarning subyektiv-baho ma’nosini bildiruvchi so‘z yoki so‘z shakli’ // https://kartaslov.ru |
42 | Ekspressivlik (lotincha: ifodalanish, namoyon boʻlish) — har xil individlarda maʼlum gen allelining fenotipik namoyon boʻlish darajasi // https://www.google.com/search?q=ekspressivlik+nima |
43 | Diccionario de la lengua española // https://es.wikipedia.org/wiki/Diccionario_de_la_lengua_espa1ola; |
44 | Corominas J. Y., Pascual, J.A. Diccionario Crítico Etimológico Castellano e Hispánico. — Madrid, 1980. — 850 p. (https://archive.org/details/joanco2/JO1540~1/) |
45 | El padrino — translation from Spanish into Russian. — URL: https://translate.yandex.com/dictionary/es-ru/ el%20padrino |
46 | Nuevo diccionario esencial de la lengua Española / Gregorio Salvador. 2-е изд., илл., перепеч. — Santillana, 2000. — 1414 p. |
47 | O‘zbek tilining izohli lug‘ati. — Т.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyotmatbaa uyi, 2023. — J. I. — 964 b. |
48 | O‘zbek tilining izohli lug‘ati. — Т.: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyotmatbaa uyi, 2022. — J. III. — 844 b. |