Бугунги кунда тил софлигини сақлашда халқ шевалари лексикасини ўрганиш жуда муҳим. Айниқса шевалардаги сўзларни адабий тил лексикаси билан қиёслаб ўрганиш ҳамда улар орасидан зарур ва мақбул сўзларни адабийлаштириш тилнинг халқчиллигини таъминлаш билан бирга унинг ифода имкониятларини кенгайишига ҳам хизмат қилади. Мазкур мақолада адабий тил ва халқ шевалари лексикасининг бир-биридан фарқланиши хусусида айрим мулоҳазалар баён этилган. Хусусан, адабий тил лексикаси ва диалектлар луғат таркибидаги асосий фарқларни юзага келтирувчи омиллар таҳлилга тортилган. Бу омилларнинг юзага келишида ҳудудларнинг табиий, ижтимоий, маданий, маиший, иқтисодий хусусиятлари муҳим аҳамият касб этиши мисоллар орқали очиб берилган. Шеваларнинг адабий тилдан фарқланишида шу шева аҳолисининг турмуш тарзи, дунёқараши, маиший ва кундалик фаолиятида ишлатиладиган буюмлар ҳамда қуроллар, шунингдек, улар яшайдиган ҳудуднинг табиий тузилиши, иқлими, релъефи ҳамда ҳайвонот, наботот оламининг турфа хилликлари сосий фарқловчи омиллар сифатида қайд этилган. Адабий тил ва шевалар лексикасини қиёсий ўрганиш орқали ўзбек адабий тилида лексик лакуна (номланмаган тушунча) сифатида мавжуд бўлган бирликларни тўлдиришда мазкур жиҳатларга аҳамият қаратиш зарурлиги таъкидланган
Бугунги кунда тил софлигини сақлашда халқ шевалари лексикасини ўрганиш жуда муҳим. Айниқса шевалардаги сўзларни адабий тил лексикаси билан қиёслаб ўрганиш ҳамда улар орасидан зарур ва мақбул сўзларни адабийлаштириш тилнинг халқчиллигини таъминлаш билан бирга унинг ифода имкониятларини кенгайишига ҳам хизмат қилади. Мазкур мақолада адабий тил ва халқ шевалари лексикасининг бир-биридан фарқланиши хусусида айрим мулоҳазалар баён этилган. Хусусан, адабий тил лексикаси ва диалектлар луғат таркибидаги асосий фарқларни юзага келтирувчи омиллар таҳлилга тортилган. Бу омилларнинг юзага келишида ҳудудларнинг табиий, ижтимоий, маданий, маиший, иқтисодий хусусиятлари муҳим аҳамият касб этиши мисоллар орқали очиб берилган. Шеваларнинг адабий тилдан фарқланишида шу шева аҳолисининг турмуш тарзи, дунёқараши, маиший ва кундалик фаолиятида ишлатиладиган буюмлар ҳамда қуроллар, шунингдек, улар яшайдиган ҳудуднинг табиий тузилиши, иқлими, релъефи ҳамда ҳайвонот, наботот оламининг турфа хилликлари сосий фарқловчи омиллар сифатида қайд этилган. Адабий тил ва шевалар лексикасини қиёсий ўрганиш орқали ўзбек адабий тилида лексик лакуна (номланмаган тушунча) сифатида мавжуд бўлган бирликларни тўлдиришда мазкур жиҳатларга аҳамият қаратиш зарурлиги таъкидланган
На сегодняшний день очень важно изучать лексику диалектов, чтобы сохранить чистоту языка. Сравнительное изучение диалектных слов с лексикой литературного языка, а также литературное оформление необходимых и допустимых слов среди них не только обеспечивает популярность языка, но и служит расширению возможностей его выражения. В статье рассматриваются некоторые отличия лексики литературного языка от диалектов. В частности, анализируются факторы, вызывающие серьезные различия в словарном составе литературных языковых лексиконов и диалектов. Роль природных, социальных, культурных, бытовых и экономических особенностей регионов в формировании этих факторов проиллюстрирована примерами. В качестве основных факторов, влияющих на формирование лексики диалектов в отличие от литературного языка, отмечены образ жизни, мировоззрение, предметы и орудия, которые использовало сельское население в повседневной жизни, а также географические особенности — структура, климат, рельеф и разнообразие фауны и флоры. Также в статье отмечечается, что путем сравнительного изучения лексики литературных языков и диалектов необходимо обратить внимание на эти лексемы при заполнении существующих единиц в узбекском литературном языке как лексической лакуны (безымянное понятие).
The study of folk dialects vocabulary is one of the topical issues of linguistics. The comparative study of dialect words with the vocabulary of the literary language, as well as the literary design of the necessary and acceptable words, does not only ensure the popularity of the language but also serves to expand the possibilities of its expression. The article examines some of the differences between the vocabulary of the literary language and folk dialects. It analyzes the factors that cause serious differences in the vocabulary of literary language lexicons and dialects. The role of natural, in particular the geographical structure, climate, relief and diversity of fauna and flora, social, cultural and economic characteristics of regions, as well as lifestyle and worldview of people in the formation of these factors is illustrated by examples. It was noted that through a comparative study of the vocabulary of literary languages and dialects, these aspects should be taken into account when dealing with lexical lacunae of the Uzbek language.
№ | Имя автора | Должность | Наименование организации |
---|---|---|---|
1 | HASANOV A.M. | Таянч докторант | Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат Ўзбек тили ва адабиёти университети |
№ | Название ссылки |
---|---|
1 | Vinay J., Darbelnet J. Stylistique Comparée du Francais et de L'Anglais. — Paris, 1973. —331 р. |
2 | Xolmonova Z., Saidahmedova O., Nurillaeva O. Lingvokulturologiyaga oid tushunchalar tadqiqi. /monografiya/ Toshkent: Navro‘Z, 2018. — 94 b. |
3 | Бегматов Э., Маматов А. Адабий норма назарияси. — Самарқанд, 2000. — 140 б. |
4 | Маҳмудов Н. Тил тилсими тадқиқи. — Тошкент: Mumtoz so‘z, 2017. — 178 б. |
5 | Мусаева Ф. Ўзбек шеваларида метафора. // Ўзбек тили ва адабиёти, 2019 йил №4. — Б. 112–116. |
6 | Решетов В., Шоабдурахмонов Ш. Ўзбек диалектологияси. — Тошкент, 1962. — 232 б. |
7 | Тўйчибоев Б., Қашқирли Қ. Зоминнинг тил қомуси. — Тошкент: Академнашр, 2012. — 400 б. |
8 | Шоабдураҳмонов Ш. Ўзбек адабий тили ва халқ шевалари. — Тошкент, 1962. — 373 б. |
9 | Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 5 жилдли. 5-жилд. — Тошкент: “O‘zbekiston nashriyoti”, 2020. — 608 б. |
10 | Ўзбек халқ шевалари луғати. (Масъул муҳаррир: Шоабдураҳмонов Ш.) — Тошкент: Фан, 1971. — 409 б. |
11 | Turaeva R. Linguistic Ambiguities of Uzbek [Online]. Source: https://www.nomos-elibrary.de/10.5771/0257-9774-2015-2-463/linguisticambiguities-of-uzbek-and-classification-of-uzbek-dialects-volume-110- 2015-issue-2 |