Annotatsiya: Ushbu tadqiqot ishlarida Surxondaryo viloyatdagi yer osti grunt suvlari, ular rejimining yillar hamda mavsumlar davomida yer osti suvlari sathlarining o‘zgarishi va ularning sug‘oriladigan yerlarda sho‘rlanishga ta’siri o‘rganilgan. Yillar kesimida grunt suvlari sathi va gidrokimyoviy rejimning o‘zgarib borishi o‘rganilgan va ma’lum tavsiyalar berilgan. Taqdim etilayotgan ushbu tadqiqot ishida kuzatishlar 2001-yildan 2022-yilgacha bo‘lgan ma’lumotlarga asoslangan. Surxondaryo viloyatida dehqonchilik asosan sug‘orish orqali amalga oshirilganligi sababli hududdagi sug‘oriladigan yerlar, grunt suvlari sathi, minerallashuvi va tuproq sho‘rlanishi oxirgi yillarda salbiy tomonga o‘zgarib bormoqda. Sug‘oriladigan yerlarda yer osti suvlari sathini monitoring qilish hamda kerakli gidrogeologik va meliorativ tadbirlarni o‘tkazishni taqozo etadi. Tadqiqot maqsadi viloyat sug‘oriladigan yerlarida grunt suvlari sathi, minerallashuvi gidrogeokimyosi sug‘oriladigan yerlarda tuproq sho‘rlanish darajasining butun hudud bo‘yicha o‘zgarishini baholash masalalariga qaratilgan. Tadqiqot ishida rejalashtirilgan vazifalarni amalga oshirishda Surxondaryo viloyati Suv xo‘jaligi boshqarmasi huzuridagi Gidrogeologo-meliorativ ekspeditsiyasining oxirgi 22 yil davomidagi kuzatish ma’lumotlaridan foydalanilgan. Ushbu tanlab olingan yillarda kuzatish ishlari o‘rnatilgan talablar asosida amalga oshirilgan. Tahlillar davomida foydalanilgan birlamchi ma’lumotlar soha mutaxassislari tomonidan olingan, tahlil qilingan va olingan natijalardan kelib chiqib, keltirilgan xulosalar ilmiy asoslangan. Viloyatda yer osti suvlari sathini belgili bir me’yorda ushlab turish uchun suvlarning kirim-chiqimini nazorat qilish, suv tashlamalari hajmini boshqarish maqsadida kollektor-drenaj tarmoqlarini rekonstruksiya qilish tavsiya qilingan
Annotatsiya: Ushbu tadqiqot ishlarida Surxondaryo viloyatdagi yer osti grunt suvlari, ular rejimining yillar hamda mavsumlar davomida yer osti suvlari sathlarining o‘zgarishi va ularning sug‘oriladigan yerlarda sho‘rlanishga ta’siri o‘rganilgan. Yillar kesimida grunt suvlari sathi va gidrokimyoviy rejimning o‘zgarib borishi o‘rganilgan va ma’lum tavsiyalar berilgan. Taqdim etilayotgan ushbu tadqiqot ishida kuzatishlar 2001-yildan 2022-yilgacha bo‘lgan ma’lumotlarga asoslangan. Surxondaryo viloyatida dehqonchilik asosan sug‘orish orqali amalga oshirilganligi sababli hududdagi sug‘oriladigan yerlar, grunt suvlari sathi, minerallashuvi va tuproq sho‘rlanishi oxirgi yillarda salbiy tomonga o‘zgarib bormoqda. Sug‘oriladigan yerlarda yer osti suvlari sathini monitoring qilish hamda kerakli gidrogeologik va meliorativ tadbirlarni o‘tkazishni taqozo etadi. Tadqiqot maqsadi viloyat sug‘oriladigan yerlarida grunt suvlari sathi, minerallashuvi gidrogeokimyosi sug‘oriladigan yerlarda tuproq sho‘rlanish darajasining butun hudud bo‘yicha o‘zgarishini baholash masalalariga qaratilgan. Tadqiqot ishida rejalashtirilgan vazifalarni amalga oshirishda Surxondaryo viloyati Suv xo‘jaligi boshqarmasi huzuridagi Gidrogeologo-meliorativ ekspeditsiyasining oxirgi 22 yil davomidagi kuzatish ma’lumotlaridan foydalanilgan. Ushbu tanlab olingan yillarda kuzatish ishlari o‘rnatilgan talablar asosida amalga oshirilgan. Tahlillar davomida foydalanilgan birlamchi ma’lumotlar soha mutaxassislari tomonidan olingan, tahlil qilingan va olingan natijalardan kelib chiqib, keltirilgan xulosalar ilmiy asoslangan. Viloyatda yer osti suvlari sathini belgili bir me’yorda ushlab turish uchun suvlarning kirim-chiqimini nazorat qilish, suv tashlamalari hajmini boshqarish maqsadida kollektor-drenaj tarmoqlarini rekonstruksiya qilish tavsiya qilingan
Аннотация. В данной научно-исследовательской работе изучены подземные воды Сурхандарьинской области, их режим, изменения уровней подземных вод по годам и сезонам и их влияние на засоление на орошаемых землях. За прошедшие годы изучены изменения уровня подземных вод и гидрохимического режима и даны определенные рекомендации. Наблюдения в настоящей исследовательской работе основаны на данных с 2001 по 2022 года. Поскольку сельское хозяйство в Сурхандарьинской области в основном ведется орошением, орошаемые земли, уровень грунтовых вод, минерализация и засоление почв в регионе за последние годы меняются в негативную сторону. Это требует мониторинг уровня грунтовых вод на орошаемых землях, а также проведения необходимых гидрогеологических и мелиоративных мероприятий. Цель исследования - оценка уровня грунтовых вод на орошаемых землях области, гидрогеохимии минерализации и мониторинг изменения уровня засоленности почв на орошаемых землях по всей области. При выполнении поставленных задач в научно-исследовательской работе использовались данные наблюдений за последние 22 года Гидрогеолого-мелиоративной экспедиции Управления водного хозяйства Сурхандарьинской области. В указанный период наблюдательные работы проводились при строгом соблюдении установленных требований. Первичные данные, использованные в ходе исследований были получены специалистами в данной области, которые изучены, анализированы и представленные авторами выводы являются научно обоснованными. Для поддержания уровня подземных вод в изучаемом районе на определенном уровне рекомендуется регулировать расход воды, контролировать объем водоотведения, реконструировать коллекторно-дренажные сети
Annotation. In this research work, the groundwater of the Surkhandarya region, its regime, changes in groundwater levels over the years and seasons, and their effect on salinity on irrigated lands have been studied. Over the past years, MELIORATIV TIZIMLARNING SUG‘ORILADIGAN YERLARDAGI YER OSTI SUVLARI GIDROGEODINAMIK VA GIDROGEOKIMYOVIY REJIMIGA TA’SIRI Eshboev Navro‘z Panji o‘g‘li, O‘zbekiston Milliy universiteti «Gidrogeologiya» kafedrasi magistranti, Erkabaev Furqat Ilyasovich, Atrof-muhit va tabiatni muhofaza qilish texnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti laboratoriya mudiri, t.f.d. №2/2023 Ekologiya xabarnomasi 63 changes in the level of groundwater and the hydrochemical regime have been studied and certain recommendations have been given. The observations in this research paper are based on data from 2001 to 2022. Since agriculture in the Surkhandarya region is mainly carried out by irrigation, irrigated lands, groundwater levels, mineralization and salinization of soils in the region have been changing in a negative direction in recent years. This requires monitoring the level of groundwater on irrigated lands, as well as carrying out the necessary hydrogeological and reclamation measures. The purpose of the study is to assess the level of groundwater on irrigated lands of the region, hydrogeochemistry of mineralization and monitor changes in the level of soil salinity on irrigated lands throughout the region. When fulfilling the tasks set, the research work used observational data for the last 22 years of the Hydrogeological and Land Reclamation Expedition of the Water Resources Department of the Surkhandarya region. During this period, observational work was carried out in strict compliance with the established requirements. The primary data used in the course of the research were obtained by experts in the field, who have been studied, analyzed and the conclusions presented by the authors are scientifically sound. To maintain the groundwater level in the study area at a certain level, it is recommended to regulate the water flow, control the volume of water disposal, and reconstruct the collector and drainage networks
№ | Author name | position | Name of organisation |
---|---|---|---|
1 | Eshboyev N.P. | kafedrasi magistranti | O‘zbekiston Milliy universiteti «Gidrogeologiya» |
2 | Erkabayev F.I. | laboratoriya mudiri, t.f.d | Atrof-muhit va tabiatni muhofaza qilish texnologiyalari ilmiy-tadqiqot institut |
№ | Name of reference |
---|---|
1 | 1. Н.Н.Ходжибаев Гидрогеолого-мелиоративное раёнирование. – Ташкент, 1975. – 140 с. |
2 | 2. С.Ш.Мирзаев Запасы подземных вод Узбекистана. – Ташкент, 1974. – 165 с. |
3 | 3. Э.И. Чимбарисов., А.Б.Насрулин., Т.Ю.Лесник История развития мелиоративных систем агроландшафтов Сурхандаринской области Республики Узбекистан // Материалы международного семинара «Экологические факторы и здорове матери/ребенка в регионе Аралского кризиса». – Ташкент: ФАН, 2001. – С.87-95. |
4 | 4. Ғ.У.Юусупов., Д.А. Қувватов Мелиоратив Гидрогеология. – Ташкент: НИГМИ Узгидромет, 2015. -217 с. |
5 | 5. Н.П. Эшбоев, Х.Т. Махаматова Гидрогеологик маълумотлар асосида ер ости сувлари сатҳи динамикасининг рақамли электрон харитасини яратиш. Образования и наука в ХХИ веке. Научно-образователный журнал. – Выпуск № 26 (том 9) май, 2022. 817-821 с |
6 | 6. N.P. Eshboev Monitoring of hydrogeological condition of North Surkhandarya underground water mine, “Education and science in the 21st century”, No. 25, April 2022. 591-599 p |
7 | 7. N.P. Eshboev, E. Mirzakhalilov Hydrogeological-ameliorative soil monitoring of the irrigated lands of Surkhandarya region. “Scientific Bulletin of gifted students of Namangan State University”, 2022. 391-403 p. |
8 | 8. С. Ш. Мирзаев, Р.В. Бородин, Г.М. Мжельская «Оценка эксплуатационных запасов подземных вод Узбекской ССР» Отчёт за 1965 г., Ташкент. Фонды ГП «Институт ГИДРОИНГЕО» |
9 | 9. В.А. Борисов, А.А. Мавлонов, О.В. Маленин и др. Разработка методических рекомендацией для оценки изме- 66 Ekologiya xabarnomasi №2/2023 нения ресурсов подземных вод и их качества по данным мониторинговых исследований. Отчет по теме №309 за 2006-2008 гг. института ГИДРОИНГЕО. Фонды ГП «ИНСТИТУТ ГИРОИНГЕО» Ташкент 2008г |
10 | 10. Т.Д. Мирахмедов Рациональное использование Верхнезарафшанского месторождения подземных вод на основе разработки и создание геофильтрационной математической модели с целю хозяйственно - питьевого водоснабжения. Вестник НУУз., 2015, N-3/2 |
11 | 11. Информационный бюллетень учета эксплуатационных запасов, отбора и уровня загрязнения подземных вод Республики Узбекистан за 2017 год. Выпуск 44. Фонды Госкомгеологии, 2017 г |
12 | 12. Гидрогеология СССР, том 39, Узбекистан, М. Недра. 1971 г |