33

Hozirda dunyo xaritasida mavjud mustaqil davlatlar o‘z davlat tili va asl yozuviga ega. Mustamlaka bo‘lgan hududlar ajralib chiqib, mustaqillikka erishgach, ular ham avvaldan foydalanib kelgan til va yozuv hamda zamonaviy davlat tiliga ega bo‘lishga intilmoqda. Ushbu maqola turkiy tillarning shakllanishi, rivojlanishi va zamonaviy ahamiyatini yoritishga bag‘ishlangan. Unda qadimgi turkiy tillar, xususan, O‘rxun-Enasoy bitiklari kabi yozma yodgorliklarning tarixiy va madaniy ahamiyati ochib berilgan. Oltoy tillari nazariyasi asosida turkiy tillarning kelib chiqishi va boshqa tillar bilan ehtimoliy genetik aloqasi tahlil qilinadi. Shuningdek, maqolada turkiy tillarning asosiy guruhlari – qipchoq, o‘g‘uz va qarluq tillari o‘rtasidagi leksik, fonetik va grammatik farqlar hamda bu tillarning hududiy tarqalishi ko‘rib chiqilgan. Mazkur ish turkiy tillarning tarixiy ildizlarini o‘rganish bilan birga, ularning bugungi dunyodagi o‘rni va ahamiyatini tushunishga qaratilgan bo‘lib, lingvistika va tarixshunoslik sohalari uchun qimmatli ma’lumotlarni taqdim etadi.

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 24-06-2025
  • Read count 33
  • Date of publication 20-06-2025
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages20-29
Ўзбек

Hozirda dunyo xaritasida mavjud mustaqil davlatlar o‘z davlat tili va asl yozuviga ega. Mustamlaka bo‘lgan hududlar ajralib chiqib, mustaqillikka erishgach, ular ham avvaldan foydalanib kelgan til va yozuv hamda zamonaviy davlat tiliga ega bo‘lishga intilmoqda. Ushbu maqola turkiy tillarning shakllanishi, rivojlanishi va zamonaviy ahamiyatini yoritishga bag‘ishlangan. Unda qadimgi turkiy tillar, xususan, O‘rxun-Enasoy bitiklari kabi yozma yodgorliklarning tarixiy va madaniy ahamiyati ochib berilgan. Oltoy tillari nazariyasi asosida turkiy tillarning kelib chiqishi va boshqa tillar bilan ehtimoliy genetik aloqasi tahlil qilinadi. Shuningdek, maqolada turkiy tillarning asosiy guruhlari – qipchoq, o‘g‘uz va qarluq tillari o‘rtasidagi leksik, fonetik va grammatik farqlar hamda bu tillarning hududiy tarqalishi ko‘rib chiqilgan. Mazkur ish turkiy tillarning tarixiy ildizlarini o‘rganish bilan birga, ularning bugungi dunyodagi o‘rni va ahamiyatini tushunishga qaratilgan bo‘lib, lingvistika va tarixshunoslik sohalari uchun qimmatli ma’lumotlarni taqdim etadi.

Русский

В настоящее время существующие на карте мира независимые государства имеют свой государственный язык и первоначальную письменность. После того, как колониальные территории отделились и обрели независимость, они также стремятся иметь язык и письменность, которые они использовали ранее, и современный государственный язык. Эта статья посвящена освещению формирования, развития и современного значения тюркских языков. В ней раскрывается историческое и культурное значение древнетюркских языков, в частности, таких письменных памятников, как Орхоно-Енисейские надписи. На основе теории алтайских языков анализируется происхождение тюркских языков и их возможная генетическая связь с другими языками. Также в статье рассматриваются лексические, фонетические и грамматические различия между основными группами тюркских языков - кыпчакским, огузским и карлукским языками, а также территориальное распространение этих языков. Эта работа, наряду с изучением исторических корней тюркских языков, направлена на понимание их места и значения в современном мире и предоставляет ценную информацию для лингвистики и историографии.

English

Currently, independent states on the world map have their own state language and original writing system. After the colonized territories seceded and gained independence, they also strive to have the language and writing they used before, as well as a modern state language. This article is dedicated to highlighting the formation, development, and contemporary significance of Turkic languages. It reveals the historical and cultural significance of ancient Turkic languages, in particular, written monuments such as the Urkhon-Yenisei inscriptions. Based on the theory of Altaic languages, the origin of Turkic languages and their possible genetic connection with other languages are analyzed. The article also examines the lexical, phonetic, and grammatical differences between the main groups of Turkic languages – Kipchak, Oghuz, and Karluk languages, as well as the territorial distribution of these languages. This work, along with the study of the historical roots of Turkic languages, is aimed at understanding their place and significance in the modern world and provides valuable information for the fields of linguistics and historiography.

Author name position Name of organisation
1 Rasulova D.R. “Xorijiy til va adabiyoti – yuqori kurslar” kafedrasi katta o‘qituvchisi Denоv tаdbirkоrlik vа pedаgоgikа instituti
2 Qarshiyev A.A. “Tarix va falsafa” kafedrasi o‘qituvchisi Denоv tаdbirkоrlik vа pedаgоgikа instituti
Name of reference
1 Abdurahmonov Gʻ., Rustamov A., Qadimgi turkiy til. – Toshkent: O‘qituvchi, 1982.
2 Bоbоyоrоv G‘. О‘zbek tili tаrixi. О‘zbek tili tаrixi – I (Eng eski chоg‘lаri). – Tоshkent: Fаn, 2022.
3 Dаdаbоyev H.А, Xоlmаnоvа Z.T. Turkiy tillаrning qiyоsiy-tаrixiy grаmmаtikаsi. – Tоshkent, 2015.
4 Rаhimоv S., Unurqulоv B. Hоzirgi о‘zbek аdаbiy tili. – Tоshkent:. 2003.
5 Chоriyev T., Sаfаrоvа N., Istаmоvа Sh. О‘zbek tili. – Tоshkent: Iqtisоd-mоliyа, 2008.
6 Mаdvаliyev А., Nоsirоv I. Turkiy tillаr. – Toshkent, 2013. – B. 733.
7 URL: https://uz.wikipediа.оrg/wiki/Qаdimgi_turkiy_tillаr
8 URL: https://uz.wikipediа.оrg/wiki/Turkiy_tillаr#cite_ref-1
Waiting