8

Мақолада Эл-Ниньо-Жанубий тебраниш (ENSO) фазаларининг 1991-2024 йиллар давомида Фарғона водийсида иқлимий параметрларга таъсири баҳоланган, асосий эътибор ёғинлар ва ҳаво ҳарорати режимига қаратилган. 12 та метеорология станциялари маълумотлари асосида ёғинлар ва ҳарорат аномалиялари таҳлил қилиниб, Манн-Кендалл тести ва Тейл-Сен усули ёрдамида статистик жиҳатдан аҳамиятли ўзгаришлар аниқланган. El Niño фазаси ёғинлар миқдорининг ортиши, La Niña фазаси эса ёғинларнинг камайиши билан боғлиқлиги аниқланган; шу билан бирга ҳаво ҳароратининг доимий кўтарилиш тамойили кузатилмоқда. ENSO фазалари эҳтимоллигига асосланиб 2025-2034 йилларга мўлжалланган сценарий прогнози La Niña ҳукмронлигида ёғингарчилик кам бўлиш хавфини кўрсатди. Олинган натижалар сув хўжалиги ва қишлоқ хўжалигини режалаштириш, иқлимни моделлаштириш ва иқлим ўзгаришига мослашишда  амалий аҳамиятга эга. 

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 13-10-2025
  • Read count 8
  • Date of publication 13-10-2025
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages8-23
Русский

Статья посвящена оценке влияния фаз Эль-Ниньо-Южного колебания (ENSO) на климатические параметры в Ферганской долине за период 1991-2024 гг., с акцентом на режим осадков и температуры воздуха. На основе данных 12 метеорологических станций Узгидромета проанализированы аномалии осадков и температуры, выявлены статистически значимые тренды с применением теста Манн-Кендалла и метода Тейла-Сена. Установлено, что фаза El Niño ассоциируется с избытком осадков, а La Niña – с их дефицитом; одновременно наблюдается устойчивая тенденция повышения температуры воздуха. Сценарный прогноз на 2025-2034 гг., основанный на вероятностях фаз ENSO, указывает на риск дефицита осадков при доминировании La Niña. Полученные результаты имеют прикладное значение для планирования, климатического моделирования и адаптации к изменению климата водного и аграрного секторов. 

Ўзбек

Мақолада Эл-Ниньо-Жанубий тебраниш (ENSO) фазаларининг 1991-2024 йиллар давомида Фарғона водийсида иқлимий параметрларга таъсири баҳоланган, асосий эътибор ёғинлар ва ҳаво ҳарорати режимига қаратилган. 12 та метеорология станциялари маълумотлари асосида ёғинлар ва ҳарорат аномалиялари таҳлил қилиниб, Манн-Кендалл тести ва Тейл-Сен усули ёрдамида статистик жиҳатдан аҳамиятли ўзгаришлар аниқланган. El Niño фазаси ёғинлар миқдорининг ортиши, La Niña фазаси эса ёғинларнинг камайиши билан боғлиқлиги аниқланган; шу билан бирга ҳаво ҳароратининг доимий кўтарилиш тамойили кузатилмоқда. ENSO фазалари эҳтимоллигига асосланиб 2025-2034 йилларга мўлжалланган сценарий прогнози La Niña ҳукмронлигида ёғингарчилик кам бўлиш хавфини кўрсатди. Олинган натижалар сув хўжалиги ва қишлоқ хўжалигини режалаштириш, иқлимни моделлаштириш ва иқлим ўзгаришига мослашишда  амалий аҳамиятга эга. 

English

The article is aimed at assessing the influence of the El-Niño-Southern Oscillation (ENSO) phases on the climatic parameters of the Fergana Valley during 1991-2024, taking into account the precipitation regime and air temperature. Based on data from 12 meteorological stations, an analysis of precipitation and temperature anomalies was carried out, and statistically significant trends were identified using the Mann-Kendall test and the Taylor-Sen method. It was established that the El Niño phase is associated with an increase in precipitation, and the La Niña phase is associated with a decrease in precipitation, while a constant trend towards an increase in air temperature is observed. A scenario forecast for 2025-2034, based on the probability of ENSO phases, indicates a risk of low rainfall during La Niña's reign. The obtained results are of practical importance for water management and agricultural planning, climate modeling, and adaptation to climate change. 

Name of reference
1 Бабушкин О.Л., Инагамова С.И. Влияние Эль-Ниньо на синоптические процессы Средней Азии // Проблемы освоения пустынь. 2019. № 34. – С. 17-23.
2 Груза Г.В., Ранькова Э.Я., Клещенко Л.К., Аристова Л.Н. О связи климатических аномалий на территории России с явлением Эль-Ниньо – Южное колебание // Метеорология и гидрология. 1999. № 5. – С. 32-51.
3 Скрипникова Л.Е. Влияние Эль-Ниньо на погоду в Узбекистане // Тр. НИГМИ. 2006. Вып. 6 (251). – С. 77-88.
4 Alimkulov S., Makhmudova L., Talipova E. et al. Assessment of the impacts of climate change on drought intensity and frequency using SPI and SPEI in the Southern Pre-Balkash region, Kazakhstan // Watershed Ecology and the Environment. 2025. Vol. 7. – PP. 11-22. doi.org/10.1016/j.wsee.2024.12.001.
5 Ashok K., Behera S.K., Rao S.A., Weng H., Yamagata T. El Niño Modoki and its possible teleconnection // Journal of Geophysical Research: Oceans. 2007. Vol. 112, № C11. DOI: 10.1029/2006JC003798
6 Gilbert R.O. Statistical Methods for Environmental Pollution Monitoring. NY: Wiley, 1987. IPCC. Climate Change 2021: The Physical Science Basis // Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. – Cambridge: Cambridge University Press, 2021. DOI: 11017/9781009157896
7 Kendall M.G. Rank Correlation Methods. 4th edition. London: Charles Griffin, 1975.
8 Kong L., Li Y., Ma L. et al. Climate Change Impacts and Atmospheric Teleconnections on Runoff Dynamics in the Upper-Middle Amu Darya River of Central Asia // Water. 2025. Vol. 17(5). 721. https://doi.org/10.3390/w17050721
9 Kug J.-S., Jin F.-F., An S.-I. Two types of El Niño events: Cold tongue El Niño and warm pool El Niño // Journal of Climate. 2009. Vol. 22, № 6. – PP. 1499-1515. DOI: 10.1175/2008JCLI2624.1
10 Lu Z., Schultze A., Carré M. et al. Increased frequency of multi-year El Niño–Southern Oscillation events across the Holocene // Nature Geoscience. 2025. Vol. 18. – PP. 337–343. https://doi.org/10.1038/s41561-025-01670-y
11 Mann H.B. Nonparametric tests against trend // Econometrica. 1945. Vol. 13. No. 3. – PP. 245-259. doi.org/10.2307/1907187.
12 McPhaden M.J., Zebiak S.E., Glantz M.H. ENSO as an integrating concept in Earth science // Science. 2006. Vol. 314, № 5806. – PP. 1740-1745. DOI: 10.1126/science.1132588
13 Ropelewski C.F., Halpert M.S. Global and regional scale precipitation patterns associated with the El Niño/Southern Oscillation // Monthly Weather Review. 1987. Vol. 115, № 8. – PP. 1606-1626. DOI: 10.1175/1520-0493(1987)115<1606:GARSPP>2.0.CO;2
14 Sen P.K. Estimates of the regression coefficient based on Kendall’s tau // Journal of the American Statistical Association. 1968. Vol. 63. – PP. 1379-1389.
15 Sun Y., Chen X., Yu Y. et al. Spatiotemporal Characteristics of Drought in Central Asia from 1981 to 2020 // Atmosphere. 2022. Vol. 13. 1496. doi.org/ 10.3390/atmos13091496
16 Tangjialeke W., Zou J., Ding J. et al. Analysis of drought response thresholds and drought-causing factors of Central Asian vegetation // Ecological Indicators. 2024. Vol. 169. 112926. doi.org/10.1016/j.ecolind.2024.112926.
17 Taschetto A.S., Dommenget D. The influence of ENSO on global mean temperature // Climate Dynamics. 2012. Vol. 38, № 5-6. – PP. 927-949. DOI: 10.1007/s00382-011-1098-0
18 Theil H. A rank-invariant method of linear and polynomial regression analysis. In Henri Theil’s Contributions to Economics and Econometrics. Berlin: Springer, 1992. – PP. 345-381.
19 Trenberth K.E., Jones P.D., Ambenje P. et al. The evolution of the El Niño–Southern Oscillation and global atmospheric surface temperatures // Journal of Geophysical Research: Atmospheres. 2002. Vol. 107, № D8. DOI: 10.1029/2000JD000298
20 Wolter K., Timlin M.S. El Niño/Southern Oscillation behaviour since 1871 as diagnosed in an extended multivariate ENSO index (MEI.v2) // International Journal of Climatology. 2011. Vol. 31, № 7. – PP. 1074-1087. DOI: 10.1002/joc.2336
21 Yan X., Batehyi E., Liu Q. How ENSO events modulate seasonal precipitation in Central Asia // Atmospheric Research. 2022. Vol. 265:105952. DOI: 10.1016/j.atmosres.2021.105952
Waiting